Erfovereenkomsten : wat kan (niet) ?
24 november 2017
Vandaag is het verboden om afspraken te maken over een toekomstige nalatenschap. Dit betekent dat je in principe géén overeenkomsten kan maken met jouw toekomstige erfgenamen over jouw vermogen na je overlijden. Het nieuwe erfrecht, dat in werking treedt op 1 september 2018, sleutelt aan dit belangrijk principe. Maar opgelet, niet alles zal zomaar mogelijk zijn!
Beperkingen?
De nieuwe wet stelt een precies kader vast waarbinnen erfovereenkomsten opgesteld mogen worden. Het opstellen van bepaalde erfovereenkomsten zal dus in de toekomst dus mogelijk zijn, maar enkel onder strikte voorwaarden.
Familiaal pact
Een familiaal pact of een globale erfovereenkomst is een overeenkomst waarbij één of beide ouders met al hun kinderen (en eventueel ook kleinkinderen en stiefkinderen) overleggen en bepaalde afspraken kunnen maken over hun nalatenschap. Centraal bij het familiepact is dat ouders samen met hun toekomstige erfgenamen op zoek gaan naar een “fair” evenwicht tussen de kinderen; een soort van globaal “akkoord” over de later behandeling in de nalatenschap, van de schenkingen en voordelen die hun kinderen hebben ontvangen. Door op voorhand te anticiperen op bepaalde problemen die zich zouden kunnen voordoen bij de verdeling van de nalatenschap, worden latere conflicten en discussies tussen de kinderen vermeden. Bij het zoeken naar dat evenwicht wordt de situatie van de kinderen met elkaar vergeleken en kan men rekening houden met eerder gedane schenkingen, genoten voordelen en/of de persoonlijke situatie van de kinderen.
Voorbeeld
Marie heeft kunnen genieten van dure studies in het buitenland. Pieter daarentegen, heeft van zijn vader een schenking ontvangen. Het financieel voordeel dat Marie haalt uit de dure studies zal niet verrekend worden bij overlijden van de ouders. Enkel schenkingen in de strikte zin moeten verrekend worden met de nalatenschap. Pieter zal de invloed van zijn eerder ontvangen schenking wél voelen wanneer hij erft; de schenking wordt verrekend bij het bepalen van zijn erfdeel. Dit zou kunnen zorgen voor een situatie waarbij Pieter zich benadeeld voelt op het moment van de verdeling van de nalatenschap.
Met een globale erfovereenkomst wordt het voor de ouders en de kinderen mogelijk om af te spreken dat de schenking en de dure studies elkaar “compenseren”. Door het op voorhand eens te zijn over het bestaan van een evenwicht tussen de kinderen, wordt de discussie over verrekeningen vermeden op het moment van de verdeling van de nalatenschap. Noch het voordeel dat voortvloeit uit de financiering van de studies, noch de schenking zullen in het kader van de nalatenschap van de ouders tussen de kinderen verrekend moeten worden.
Punctuele erfovereenkomst
Naast de globale erfovereenkomsten zullen er in de toekomst eveneens bepaalde “punctuele” erfovereenkomsten mogelijk zijn. Ook hier gelden specifieke voorwaarden. De punctuele erfovereenkomsten zijn overeenkomsten die het voor toekomstige erfgenamen mogelijk maken bepaalde afspraken te maken of beslissingen te nemen over zeer specifieke aspecten van een schenking of een erfenis. Iedereen rond de tafel verzamelen, is hier niet nodig. Wat kan men zoal regelen in een punctuele erfovereenkomst?
Eerst en vooral kunnen erfgenamen samen de waarde van een welbepaalde schenking vastleggen. De waarde van schenkingen is van belang bij successieplanning, aangezien ze in principe aangerekend worden op het erfdeel van het (door de schenking) begunstigde kind. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de waarde van schenkingen vandaag voor veel discussies zorgt. Dankzij een punctuele erfovereenkomst kunnen broers en zussen, op voorhand en onder elkaar, hierover duidelijkheid scheppen zodat men achteraf niet voor verrassingen komt te staan.
Een ander voorbeeld van een punctuele erfovereenkomst is de verzaking aan de vordering tot inkorting met betrekking tot een bepaalde schenking. Ieder kind heeft recht op een minimum erfdeel, de zogenaamde “reserve”. Wordt een reserve door een schenking aangetast, dan kan het benadeelde kind de inkorting vorderen. De schenking wordt dan gekortwiekt of verrekend ten belope van het overschreden deel. In de toekomst, zal ieder kind op voorhand zelf kunnen kiezen om géén inkorting te vorderen van een bepaalde schenking, voor het geval zijn reserve hierdoor zou zijn aangetast.
Voorbeeld
Jan heeft drie kinderen: Julie, Céline en Tom. Tom en Julie hebben allebei mooie studies achter de rug. Ze hebben stabiel werk, een mooi gezin… kortom, ze komen niets tekort. Voor Céline zijn de zaken wat ingewikkelder. Ze heeft een fysieke handicap, waardoor haar toekomst op de arbeidsmarkt onzeker is. Jan is niet overtuigd dat Céline ooit zelf in haar levensonderhoud zal kunnen voorzien.
Hij ziet zijn drie kinderen uiteraard even graag, maar het hele gezin beseft dat Céline ondersteuning nodig heeft. Ook op financieel vlak. Daarom wil Jan een groot deel bij leven schenken aan Céline. Op die manier is hij zeker dat zijn dochter een appeltje voor de dorst heeft. Tom en Julie hebben veel begrip voor deze situatie en aanvaarden dat hun vader zo’n schenking wenst te doen aan Céline, zelfs als deze hun “reserve” zou aantasten...
Grote gevolgen = grote nood aan bescherming
Een erfovereenkomst sluiten kan grote gevolgen hebben voor het vermogen van de partijen. Het is noodzakelijk dat partijen bij het opstellen van een erfovereenkomst rekening houden met deze gevolgen. Men neemt immers belangrijke beslissingen op basis van hoe de zaken en de relaties tussen familieleden er op dat moment uitzien. Niemand weet natuurlijk hoe verstandhoudingen tussen ouders en kinderen zullen evolueren…
Voor de wetgever is het dan ook cruciaal dat partijen de gevolgen van hun beslissingen goed begrijpen en inschatten. Om dit te waarborgen voorziet de nieuwe wet in de verplichte tussenkomst van de notaris. De notaris is een neutrale, onpartijdige derde die de partijen moet informeren en adviseren over de gevolgen van hun keuzes. Bovendien gelden bij het opstellen van een erfovereenkomst strenge formaliteiten. Een voorbeeld van zo’n formaliteit is de wachttermijn; partijen krijgen eerst een ontwerp van de erfovereenkomst en pas na één maand mogen ze de erfovereenkomst ondertekenen. Deze termijn laat de ouders en kinderen toe om op doordachte en serene wijze afspraken te maken.
En een testament dan?
Via een testament kunnen mensen vandaag al beslissingen nemen over de verdeling van hun goederen. Maar… een testament is géén erfovereenkomst. Bij een erfovereenkomst bedeel je geen goederen toe aan je erfgenamen; je stelt enkel bepaalde schenkingen “veilig”. Een testament opstellen is bovendien een strikt eenzijdige en persoonlijke handeling, waarbij de erflater zonder beïnvloeding aangeeft hoe hij (een deel van) zijn vermogen wil laten verdelen, eenmaal hij er niet meer is. Vandaar dat een testament slechts door één iemand mag opgesteld en ondertekend worden. Afspraken maken in een testament kan dus niet.
Erfovereenkomsten zijn vandaag nog verboden: afspraken maken over jouw nalatenschap kan dus nog niet. Vanaf 1 september 2018 wijzigt het één en ander. Families krijgen meer ruimte om na te denken over hun successieplanning.
Wil je hierover meer informatie? Aarzel niet om de notaris aan te spreken. Hij zal je meer kunnen informeren over het nut van erfovereenkomsten.
Bron: Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat