Een einde stellen aan een feitelijke samenwoning gaat niet gepaard met formaliteiten. Ook bij overlijden van één van partners regelt de wet niets. Feitelijk samenwonende koppels zijn met andere woorden aangewezen op wat ze zelf bij leven met elkaar hebben geregeld via een testament of een aanwasbeding.
Een beding van aanwas is een overeenkomst dat vaak door ongehuwde feitelijke of wettelijke samenwonende koppels wordt gebruikt als middel om elkaar te beschermen zodra de ene partner er niet meer is. Daarbij komt het koppel overeen dat het deel van de woning die toebehoort aan de eerst stervende zal toekomen (“aanwassen”) aan de overlevende(n) partner. De samenwoners kunnen enkel maar een aanwasbeding gebruiken indien ze beiden, elke voor de helft, eigenaar zijn van de aangekochte woning.
Een voorbeeld kan duidelijk maken hoe belangrijk zo'n beding kan zijn..Een koppel heeft kleine kinderen en koopt een woning met de mogelijkheid het aanwasbeding toe te passen. Als er één van de ouders overlijdt voor de meerderjarigheid van de kinderen, kan de langstlevende ouder via het beding de enige eigenaar worden van de woning. Anders moet hij via de vrederechter de machtiging bekomen om te mogen verkopen.
Dat de wet minder regels voorschrijft voor de feitelijk en wettelijk samenwonende koppels betekent niet dat die koppels zélf geen initiatief kunnen nemen om elkaar à la carte te beschermen.
- Via een testament
- Via een samenlevingsovereenkomst
Samenwonende partners zijn meer dan gehuwden aangewezen op ‘self-service’ voor hun financiële en vermogensrechtelijke bescherming. Mogelijkheden zijn er, maar je moet ze als koppel durven grijpen en dat veronderstelt dat samenwonende partners die openlijk met elkaar moeten bespreken.
Feitelijk samenwonende partners genieten soms, maar niet altijd van de laagste successietarieven. Die regel geldt ook voor de vrijstelling van successierechten van 50.000 euro op de eerste schijf aan roerende goederen.
In dit geval rust op de erfgerechtigde(n) een dubbele bewijslast. Ze moeten aantonen dat ze ten minste één jaar ononderbroken met de erflater hebben samengewoond. Er moet ook aangetoond worden dat ze met hem een gemeenschappelijke huishouding hebben gevoerd. Beide voorwaarden worden verondersteld gerealiseerd te zijn wanneer men een uittreksel uit het bevolkingsregister kan voorleggen dat, te rekenen vanaf het overlijden, minstens één jaar oud is.
Om te genieten van de vrijstelling van de erfbelasting op de gezinswoning moet de langstlevende partner:
Jezelf beschermen in geval van overlijden: een aanwasbeding of een testament?
Een aanwasbeding geeft zekerheid, maar het kan duurder uitvallen want je betaalt registratierechten op het deel dat je verkrijgt. Een legaat via testament is minder zeker (een testament kan gewijzigd worden), maar valt vaak goedkoper uit omdat partners geen successierechten moeten betalen op de gezinswoning… Wat kiezen we dan? Beide! Tegelijk met het laten opstellen van het beding van aanwas met optie, kan een samenwonende of zelfs een gehuwde partner een testament (laten) opmaken. Bij het overlijden kiest de langstlevende één van de twee mogelijkheden. Kiest hij voor de aanwas? Dan betaalt hij het verkooprecht. Roept hij het testament in? Dan geniet hij van de vrijstelling op de gezinswoning.
Een aanwasbeding gebruiken kan enkel als beide kopers in gelijke delen aankopen.